Xã Nghĩa Lạc được
thành lập từ năm 1824, Đảng bộ xã Nghĩa Lạc ra đời từ tháng 11 năm 1948:
Ban đầu là xã Lạc Đạo thuộc Tổng Sỹ Lâm
phủ Nghĩa Hưng.
- Năm 1938 thôn Đồng Liêu tách ra khỏi
xã Quần Liêu và lập thêm 01 xã nữa trên đất Nghĩa Lạc thành xã Đồng Liêu. Vào
năm 1946 đến năm 1956 Nghĩa Lạc có 2 xã Lạc Đạo và xã Đồng Liêu và lập nhất
thành xã Đồng Lạc.
- Năm 1956 nhập thêm 2 xóm Đồng An, Đồng
Ninh (An Ninh) thuộc xã Trực Hùng- Trực Ninh vào xã Đồng Lạc và đổi tên là xã
Nghĩa Lạc. Năm 1974 cắt trại hàn (đò 10) về xã Nghĩa Sơn. Từ đó địa dư hành
chính của xã Nghĩa Lạc tồn tại cho đến ngày nay.
- Sự ra đời của xã Nghĩa Lạc gắn liền
với sự quai đê lấn biển. Đầu thế kỷ thứ XIX ông Đoàn Huy Lãng sn 1804 trong một
gia đình nông dân ở vùng Trà Lũ huyện Xuân Trường là một trong những người đầu
tiên xuống Nghĩa Lạc vào năm 1824 mới có 20 tuổi, ông đã nảy ra ý định to lớn
là tổ chức quai đê lấn biển, khai hoang, phục hóa, đưa 92 người xuống sinh
sống.
- Năm1825 ông Đoàn Huy Lãng và anh trai
là Đoàn Văn Pháp thành lập đất Lạc Đạo và cấy cây đề (là sự tích) là cột mốc
của thời gian.
-Năm1828 xã Lạc Đạo chính thức được
thành lập với xuất đinh là hơn 300 người. Phía Tây của xã người dân Quần Liêu
xuống lập trại, đánh bắt tôm cá do ông Tương Dưỡng, Khán Chức, Giáp Đĩnh, Trùm
Rỗng, Lang Kiên lập ra trại này vào năm 1868 mới hoàn chỉnh và đến năm 1938 xã
Đồng Liêu bao gồm Đồng Liêu và Đồng Lợi được thành lập có 857 xuất đinh.
- Xóm An Ninh là sự thống nhất tên gọi 2
thôn nhỏ Đồng An và Đồng Ninh, khi thành lập Đồng An có tên gọi là thôn Ngòi
Cái, bởi thôn nằm cạnh con ngòi mới bị lấp vào những năm 1960- 1970; thôn Đồng
Ninh nằm ngoài đê 55 khu vực đò Ninh Mỹ gọi là (trại Lác Phường thuộc Hải Hậu).
Đồng An, Đồng Ninh là người của 2 huyện Hải Hậu và Trực Ninh di cư đến vào các
năm 1887 – 1904. Đầu tiên là ông Đặng văn Tám, Nguyễn Văn Đàn, Vũ Quang Hiển...
xuống để đánh bắt tôm cá.
- Năm 1956 hai thôn gộp thành xóm An
Ninh và nhập vào xã Nghĩa Lạc. Những thế hệ đi trước lập ra xã Nghĩa Lạc là ông
Đoàn Huy Lãng, Đoàn văn Pháp, Đặng Văn Tám và Vũ Đình Thảo.
- Năm 1940 Phát xít Nhật vào Đông Dương.
Nghĩa Lạc sống trong cảnh 1 cổ 3 tròng (chịu sự áp bức bóc lột của phát xít
Nhật, Pháp và chế độ phong kiến).
- Năm 1944 N Lạc gặp 1 trận bão kinh
khủng đã phá tan hoang nhà cửa, do vỡ đê; đến tháng 3 năm 1945 nạn đói xuất
hiện, Nghĩa Lạc trở thành thảm họa của nạn đói đã cướp đi 1710 sinh mạng, trong
đó có 37 gia đình chết toàn bộ.
- Cuộc chiến tranh giành chính quyền ở
Nghĩa Lạc từ 1945 – 1954. Tháng 9 năm 1939 chiến tranh thế giới lần thứ 2 bùng
nổ.
- Tháng 6/1940 phát xít Đức tấn công
nước Pháp.
- Tháng 9/1940 Nhật xâm lược Đông Dương
trong đó có Việt Nam. Nghĩa Lạc là 1 địa bàn trọng điểm quan trọng để thành lập
Việt Minh xây dựng phong trào cách mạng. Lúc đó có cụ Lưu Văn Án, Lưu Văn Phấn,
Nguyễn Văn Khôi đã thành lập phong trào thanh niên tự vệ (Thanh niên phản đế).
Tháng 8/1945 lực lượng xã có hàng chục người. Ngày 15/8/45 Nhật đầu hàng Liên
xô. TƯ Đảng đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh kêu gọi toàn thể nhân dân đứng lên
đánh Pháp, đuổi Nhật, lật nhào phong kiến. Ông Vũ Đình Thi (sau đó là ông Phó
Mười) được bầu là Uỷ ban các mạng (UBCM) lâm thời Lạc Đạo; Ông Băng Tuynh làm
Chủ tịch UBCM lâm thời Đồng liêu; ông Đặng Văn Dực Chủ tịch UBCM lâm thời An
Ninh.
- Khi cuộc kháng chiến toàn quốc bùng
nổ, lúc đó ông Vũ Đình Kiên, Lê Văn Đạo là người Nghĩa Lạc đầu tiên tình nguyện
xung phong vào bộ đội.; ông Nguyễn Văn Khôi, Vũ Quốc Thước, Lưu Quang Thăng,
Trần Văn Mễ, Chu Văn Chử, Nguyễn Văn Lập là những người tiếp bước vào bộ đội.
- Năm 1946 N Lạc vẫn là 1 chính quyền
quá độ, chức danh chủ chốt của Ủy ban hành chính (UBHC) vẫn do chức sắc của chế
độ cụ nắm.
- Cuối năm 1947 trong bộ máy chính quyền
xã đã được ông Lưu Văn Án giữ chức Chủ Tịch, ông Nguyễn Văn Liệu giữ chức Phó
chủ tịch UBHC xã. Cuối năm 1947 các thôn Đồng An, Đồng Ninh, Đồng Liêu, Lạc Đạo
sát nhập thành xã Đồng Lạc; các đ/c Lưu Văn Án, Lưu Văn Phấn vinh dự được kết
nạp Đảng tại chi bộ ghép Lạc - Hồng - Phong.
- Đến ngày 11.11.1948 Huyện ủy Quyết
định thành lập chi bộ Đảng xã Đồng lạc và kết nạp thêm đ/c Vũ Chí Công, Lưu Cao
Thăng, Đoàn Cao Thặng, Nguyễn Văn Quynh vào đảng; đ/c Lưu Văn Án được chỉ định
là Bí thư chi bộ.
- Ngày 02/9/1948 xã xây dựng 1 đại đội thường
trực cơ động chiến đấu do đ/c Lưu Văn Phấn là xã đội trưởng, đ/c Lưu Cao Thăng
- Chính trị viên.
- Năm 1949 kết nạp thêm đ/c Hoàng Văn
Chất và Chu Văn Chử và đưa tổng số Đảng viên lên 17 đ/c.
- Năm 1949 Pháp cho quân nhảy dù xuống
Phát Diệm, các đ/c Lưu Văn Án, Lưu Cao Thăng, Nguyễn Văn Mưu, Vũ Đình Chư, Trần
Văn Trác ở vùng tự do về hoạt động, địch tình nghi là cộng sản bắt giam ở nhà
xứ Lạc Đạo; các đ/c Hoàng Văn Chất, Nguyễn Văn Quynh, Lưu Văn Phấn, Lưu Văn
Phổ, Đoàn Cao Thăng, Nguyễn Văn Rương cũng bị bắt giam ở xứ Lạc Đạo.
- Năm 1953 -1954 cả xã có 42 người là du
kích, Thanh niên xung phong đi dân công hỏa tuyến chở vũ khí, lương thực, thực
phẩm phục vụ chiến dịch Điện Biên Phủ. Ngày 7/5/1954 chiến thắng lịch sử Điện
Biên Phủ trong đó 12 liệt sỹ đã anh dũng hy sinh và 9 đ/c là thương binh chống
Pháp.
- Năm 1954 – 1964 ổn định tình hình phát
triển KT-XH – xây dựng XHCN. Sau khi hiệp định Giơ-ne-vơ ký kết, nhiều kẻ cuồng
tín phản động như Linh mục Hà Đức Toán xứ Lạc Đạo; Linh mục Lưu ở Đồng Liêu
cùng 1 số tay chân theo lời xúi dục vận động nhân dân di cư vào Nam và xuyên
tạc Chính sách của Đảng Cộng Sản Việt Nam, kêu gọi giáo dân theo Chúa vào Nam.
Lúc đó Chi bộ Đảng do đ/c Công làm Bí thư kiêm Chủ tịch cử người đến từng nhà
dân để vân động tuyên truyền, vạch trần âm mưu của kẻ thù. Mặc dù vậy cả xã có 129
gia đình với 410 khẩu bỏ làng quê ra đi vào Nam sinh sống.
- Năm 1957 thực hiện chủ trương về điều
chỉnh địa giới hành chính xã Đồng Lạc đã chính thức đổi thành xã Nghĩa Lạc.
- Năm 1958 tổng số Đảng viên trong xã có
14 đ/c và đ/c Vũ Chí Công vẫn được bầu là Bí thư. Năm 1959 toàn xã có 12 HTX
gồm: Đồng Lực, Đồng Nguyên, An Ninh thuộc Đồng Lực; Đồng Tâm, Tâm Lương, Đồng
Quang, Đồng Thành ( Đồng Tiến); Đồng Hưng, Đồng Nhân, Đồng Thịnh, Tiền Phong
(Đồng Liêu).
- Năm 1958 Trường Phổ thông cấp 1 ra
đời; Năm 1959 trạm xá được thành lập.
- Năm 1963 từ 12 HTX lại ghép thành 7
HTX. HTX Nguyên Lực; An Ninh; Tâm Lương; Quang Thành; Hưng Nhân; một phần Đồng
Hưng Thịnh, Tiền Phong; đ/c Đỗ Công Biên làm BTCB và chia thành 13 Chi Bộ trên
toàn Đảng bộ.
- Năm 1965 trường Phổ thông cấp 2 được
thành lập thầy Nguyễn Văn Noãn làm Hiệu trưởng.
- Ngày 5/8/1964 đế quốc Mỹ cho lực lượng
không quân tấn công Miền Bắc. Miền Bắc thay đổi chiến lược thần kỳ vừa XD CNXH
vừa chiến đấu chống chiến tranh và chi viện cho Miền nam đánh Mỹ.
- Năm 1965 – 1975 Nghĩa Lạc vừa sản
xuất, vừa chiến đấu chống Mỹ cứu nước. Năm 1965 kiện toàn lại tổ chức Đại hội
Đảng bộ xã bầu ra 7 đ/c trong Ban Chấp Hành. đ/c Đỗ Công Biên làm Bí Thư; đ/c
Nguyễn Văn Thảnh Chủ Tịch xã; đ/c Nguyễn Văn Lập, Nguyễn Văn Muôn xã đội
trưởng, đ/c Đảng làm trưởng CA.
- Tháng 10/1965 Đảng ủy Quyết Định sát
nhập 7 HTX thành 3 HTX là Đồng Liêu, Đồng Lực, Đồng Tiến. Trải qua các cuộc
chiến tranh chống Pháp, Mỹ với 83 người con ưu tú của xã nhà đã ngã xuống trong
đó có 12 chiến sỹ đã hy sinh ngay trên mảnh đất quê hương. 55 đ/c đã để lại 1
phần xương máu trên trận địa.
- Ngày 27/7/1971 Đảng, Chính quyền đã
khánh thành xây dựng nghĩa trang nhân dân ngay tại trung tâm xã để tưởng niệm
những AHLS đã hy sinh cho nền độc lập dân tộc.
- Năm 1975- 1993 Nghĩa Lạc trong sự
nghiệp XD CNXH và bảo vệ vững chắc tổ quốc Việt Nam XHCN. Cuộc chiến chống Mỹ
cứu nước của dân tộc ta chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử 30/4/1975 toàn thắng,
chấm dứt ách thống trị của chủ nghĩa đế quốc, cả nước bước vào kỷ nguyên mới,
kỷ nguyên độc lập tự do CNXH. Nghĩa Lạc bắt tay vào sản xuất xây dựng CNXH.
-Năm 1977 Đảng bộ đã chỉ đạo sát nhập 3
HTX thành 1 HTX lấy tên là HTX nông nghiệp Nghĩa Lạc do đ/c Nguyễn Thanh Cừ làm
Chủ nhiệm và bắt tay vào LĐ SX nông nghiệp, trồng trọt, chăn nuôi.
- Đến ngày 17/02/1979 cuộc Chiến Tranh
biên giới phía bắc bùng nổ, thực hiện lời kêu gọi của TƯ Đảng và lệnh tổng động
viên, hàng trăm người con Nghĩa Lạc nhập ngũ, tái ngũ ra chiến trường chiến đấu
bảo vệ Tổ quốc.
- Năm 1980 để giải quyết tình hình, được
sự chỉ đạo của huyện HTX NN Nghĩa Lạc lại chia thành 3 HTX: HTX Đồng Lực do đ/c
Nguyễn Đức Mậu làm Chủ nhiệm; HTX Đồng Liêu do đ/c Nguyễn Văn Thảnh làm chủ
nhiệm; HTX Đồng Tiến do đ/c Nguyễn Văn Bảy làm chủ nhiệm.
- Đầu năm 1982 Đại hội đại biểu xã Nghĩa
Lạc lần thứ 11 tổ chức đã bầu ra BCH Đảng bộ gồm 9 đ/c do đ/c Nguyễn Đức Mậu
làm Bí thư Đảng ủy. Để chỉ đạo, tạo điều kiện cho SXNN phát triển. Năm 1986
Đảng ủy chỉ đạo sáp nhập 3 HTX thành 2 HTX; HTX Đồng Lạc do đ/c Trần Đức Hiệt
làm Chủ nhiệm và bây giờ là đ/c Nguyễn Văn Đính; HTX Đồng Liêu do đ/c Nguyễn
Văn Tuân và sau đó là đ/c Trần Tiến Bội. Đến năm 2020 đ/c Trần Tiến Bội nghỉ
hưu, đ/c Phạm Văn Đệ thay làm Chủ tịch HĐQT HTX kinh doanh dịch vụ NN Đồng
Liêu.
- Dưới ánh sáng của Nghị quyết Đại hội
Đảng bộ xã, nhân dân phấn khởi đẩy mạnh SX, đưa ứng dụng KHKT vào SX, đưa lúa
tám, nếp đặc sản nổi tiếng vào SX. Kinh tế VAC cùng song song các ngành nghề
tiểu thủ CN, DV phát triển diện rộng, nghề mộc, nề, may mặc, nghề trồng hoa cây
cảnh phát triển...
- Năm 1991 xã thi công xây dựng hệ thống
đường điện lưới 2 trạm với công xuất 250 KVA về phục vụ dân sinh, phục vụ SX.
Từ đó đời sống nhân dân được cải thiện.
- Từ năm 1975 – 1991 Đảng bộ đã trải qua
15 lần Đại hội, các đ/c lãnh đạo chủ chốt của địa phương qua các thời kỳ: Các
đ/c BT chi bộ, Đảng bộ xã gồm: đ/c Lưu Văn Án từ 1948 -1949, đ/c Đặng Tiến Nhã,
đ/c Trần Xuân Quảng, đ/c Lưu Văn Phổ, đ/c Vũ Chí Công, đ/c Nguyễn Văn Đáp, đ/c
Nguyễn Văn Lập 1973- 1975, đ/c Chu Minh Khuê, đ/c Nguyễn Đức Mậu, đ/c Nguyễn
Văn Hiển, đ/c Phạm Quang Thịnh, đ/c Đặng Xuân Bắc, và bây giờ là: đ/c Vũ Xuân
Đại.
- Các đ/c Phó bí thư gồm: đ/c Nguyễn Văn
Bảo 1967, đ/c Lưu Thị Liễu 1968-1969, đ/c Trần Văn Chiến, đ/c Nguyễn Văn Đẩu,
đ/c Nguyễn Văn Tuân, đ/c Trần Công Quận, đ/c Nguyễn Anh Lung, đ/c Đặng Phương
Sáu, đ/c Hoàng Văn Hiệu, và bây giờ là đ/c: Nguyễn Tuấn Anh.
- Phó bí thư – Chủ tịch UBND xã gồm: đ/c
Vũ Đình Thi, đ/c Lưu Văn Án, đ/c Trần Văn Cù, đ/c Vũ Chí Công, đ/c Nguyễn Văn
Sắc, đ/c Nguyễn Văn Lập, đ/c Nguyễn Văn Thảnh, đ/c Vũ thị Mận, đ/c Vũ Ngọc
Chương, đ/c Nguyễn Công Củng, đ/c Nguyễn Văn Hiển, đ/c Nguyễn Anh Lung, đ/c
Đặng Xuân Bắc và bây giờ là đ/c Nguyễn Văn Dũng.
Nguồn tài liệu được trích từ cuốn “Lịch
sử Đảng bộ và nhân dân xã Nghĩa Lạc được xuất bản năm 1995.